شاید شما اسم طرحواره رو شنیده باشید . ولی این مفهوم به چه معنیه و در روانشناسی چه کاربردی داره؟

امروز می‌خوایم درباره‌ی schema یا همون طرحواره ها صحبت کنیم .

احتمالا شما افرادی رو دیدین که توی زندگی خودشون مشکلات روانی خاصی ندارن ولی در باورشون نسبت به زندگی دچار بدبینی یا خوش بینی های افراطی هستن .

همینطور در روابط بین فردی اونطور که باید لذت نمیبرن و معمولا ارتباطشون با اطرافیان رضایت بخش و کامل نیست .تا اینکه متوجه میشن یک الگوی رفتاری اشتباه با دیگران رو هی دارن تکرار میکنن و نمیتونن اونو تغییر بدن . برای اینکه مفهوم این الگو های تکراری رو بهتر متوجه بشیم میتونیم از مثال نقشه‌ی شهر کمک بگیریم .

تصور کنید برای رفتن به یک مقصد ما همیشه از یک مسیر خاص استفاده کردیم که اتفاقا مسیر پر خطر ، طولانی و اذیت کننده ای هم بوده . ولی ما فقط همین یک مسیر رو بلدیم در حالی که اگر نقشه ی دقیق تری رو ببینیم شاید متوجه بشیم که مسیر های دیگه ای هم برای رسیدن به مقصد وجود داره ولی ما تا حالا باهاش آشنا نبودیم .

طرحواره ها شبیه به همین مسیر های تکراری در حرکتمون هستن که از وجودشون آگاه نیستیم ولی انتخاب های زندگی مارو خود به خود تعیین میکنن .

طرحواره ها چطور شکل میگیرن؟

اول ببینیم طرحواره ها چطور در ذهن ما شکل میگیرن و ثبت میشن؟

همه ی انسان ها پنج نیاز اساسی در کودکی دارن که عبارت‌اند از: امنیت ، استقلال ، ابراز نظر، بازی و نیاز به محدودیت .

تجربه ی برطرف کردن نیاز های ما در دوران کودکی معمولا با یک هیجان شدید مثل شادی زیاد یا عصبانیت زیاد همراه میشه و در حافظه ی ما جایگاه پررنگی رو به خودش اختصاص میده . حالا این نیاز ها یا به صورت درست و به اندازه برطرف میشن یا اینکه ناکام میمونن و یا بر عکس بیشتر از حد نیاز بهشون توجه داده میشه .

چگونگی برخورد ما با نیاز هامون باعث میشه یک الگوی ثابت و تکراری در ذهن ما شکل بگیره جوری که در سال های بعد هر زمان که در موقعیت مشابه تجربیات کودکی قرار بگیریم ، دوباره همون احساسات در ما بر انگیخته میشه و تقریبا همون رفتار هارو انجام میدیم .

برای مثال ما وقتی در دوران کودکی با کسب نمره های خوب درسی موجب خوشحالی والدینمون شدیم  این الگو در ما شکل میگیره که برای جلب شادی دیگران باید دستاورد های چشمگیری از خودمون نشون بدیم یا زمانی که نسبت به موضوعی شکایت و اعتراض داشتیم و کسی به اعتراض ما بها نداده در موقعیت مشابه هم از ابراز نارضایتی و اعتراض دوری میکنیم . و به این شکل در واقع تلاش میکنیم تا با بی مهری و بی توجهی اطرافیان مواجه نشیم .

جالب اینجاست که حتی اگر در بزرگسالی از این رفتار های خودمون ناراضی باشیم و به طور منطقی بدونیم که داریم رفتار اشتباهی انجام میدیم ولی نمی‌دونیم چرا در اون موقعیت ها فراموش می‌کنیم رفتار درست چیه؟! با اینکه الان بزرگ شدیم و میدونیم چه رفتاری بیشتر برای ما مفیده ولی بازم نمی‌تونیم انجامش بدیم .

پس طرحواره یا اسکیما همون الگوهاییه که رفتار مارو در موقعیت مشابه کنترل می‌کنه و علتش هم اینه که باور ها و برداشت های ما در مواقع تنش دار با حافظه هیجانی ما ادغام شده بود

آقای جعفری یانگ (Jeffrey young) نظریه پرداز طرحواره درمانی هست و تکنیک های مختلفی رو در این رویکرد معرفی کرده .

چرا از اصطلاح طرحواره درمانی استفاده میکنیم؟

سوال اینجاست که مگه طرحواره ها نیاز به درمان دارن؟ در واقع بسیاری از طرحواره ها کاملا سازگار و مفید هستن و به زندگی ما کمک میکنن مثل ابراز محبت به دیگران یا قدردانی از اطرافیان و یا حتی احساس شرم نسبت به رفتار های اشتباه .

ولی همون‌طور که اشاره شد گاهی به علت رفتار هایی که باعث شده پاسخ نامناسبی به نیاز های ما داده بشه یعنی ناکام موندن و توجه بیش از حد  ، در ذهن ما الگو های نامناسبی شکل میگیرن که این دفعه بهشون میگیم طرحواره ناسازگار اولیه یا به اختصار( EMS).

پس طرحواره درمانی برای اصلاح و بهبود طرحواره ی ناسازگار اولیه هست . و نه همه ی طرحواره های شکل گرفته در دوران گذشته.

شاید در نگاه اول تغییر چنین الگوهای ذهنی ساده به نظر بیاد ولی از اونجایی که این الگو با هیجان های اصلی مثل خشم ، ترس ، شادی ، و غم در ارتباط هستن درمانشون ممکنه ماه ها طول بکشه .

طرحواره درمانی معمولا مناسب افرادی هست که از روان درمانی های شناختی_رفتاری نتیجه نگرفتن و مشکلاتشون در ارتباط با اطرافیان ، همکاران، اعضای خانواده ، و سایر موقعیت هایی نمایان میشه که شیوه های ارتباطی به درستی عمل نمیکنن.

همچنین این درمان برای کسایی مناسبه که دارای مشکلات مبهم و نا مشخصی هستن و یک الگوی ناسازگار رو چند بار در زندگی خودشون تکرار میکنن . از طرفی شاید اینطوری به نظر برسه که یک زندگی معمولی دارن اما خودشون از یک نارضایتی مزمن و همیشگی رنج بردن .و در صدد تغییر بنیادی رفتارشون هستن . شاید اگر بگم این درمان برای اختلال های شخصیت یکی از بهترین درمان هاست اغراق نکردم .

مراجعه برای این نوع درمان معمولا در بزرگسالی هست و کار روی کودک و نوجوان هنوز در دست بررسی هست .

تکنیک هایی که در این نوع درمان به کار میرن تا حدی بر اساس درمان شناختی_رفتاری هست . ولی بیشتر روی بازسازی با نیاز های دوران کودکی و همدلی با بخش های آسیب دیده شخصیت ماست که درست به یادشون نمیاریم. تا الان هجده طرحواره ناسازگار اولیه در انسان شناخته شده .

هجده طرحواره ناسازگار اولیه:

۱:محرومیت عاطفی

باور و انتظاری که میگه نیاز های اولیه شما هرگزبرآورده نمیشه این طرحواره این حس رو ایجاد می‌کنه که هیچ کس نمیتونه به شما کمک یا از شما مراقبت کنه یا اینکه شمارو راهنمایی کرده و یا با شما همدردی داشته باشه .

۲:رها شدگی

باور و انتظار اینکه دیگران شمارو ترک میکنن ، غیر قابل اعتماد هستن ، روابطی که دارید شکننده و بی دوام هست، از دست دادن چیزایی که دوست دارید اجتناب ناپذیره، و در نهایت تنها میمونید.

۳:بی اعتمادی _ بد رفتاری

باور به اینکه دیگران با شما بد رفتاری کرده و از شما سو استفاده میکنن ، شمارو کنترل میکنن، افرادی خود خواه هستن، یا به دنبال صدمه زدن به شما و استفاده از شما برای منافع خودشون هستن و نباید به اونها اعتماد کرد .

۴:نقص و شرم

باور به اینکه شما معیوب یا آسیب دیده هستید ، دوست داشتنی نیستید و بنابراین طرد خواهید شد .

 ۵:انزوای اجتماعی

احساس فراگیر تنهایی همراه با احساس بیگانگی از دیگران

۶:آسیب پذیری

این احساس که دنیا مکانی خطرناک هست ، فاجعه می‌تونه در هر زمانی اتفاق بیوفته  و شما تحت تأثیر چالش های پیش رو قرار میگیرید .

۷:وابستگی _ بی کفایتی

این باور که شما قادر به تصمیم گیری برای خودتون نیستید ، قضاوتتون ناقصه و باید به دیگران کمک کنید .

۸:خود تحول نیافته

این احساس که شما هویت یا فردیت مستقلی جدا از دیگران ندارید .

۹:شکست

انتظار شکست یا اعتقاد بر اینکه نمیتونید به اندازه کافی خوب عمل کنید .

۱۰:اطاعت

این باور که باید تسلیم کنترل دیگران بشید در غیر این صورت تنبیه یا طرد میشید .

۱۱:ایثار یا از خود گذشتگی

اعتقاد بر اینکه باید به طور داوطلبانه نیاز هاتونو به خاطر دیگران رها کنید تا حدی که از حالت نرمال خارج میشه .

۱۲:تایید طلبی

این حس که تایید ،توجه و به رسمیت شناخته شدن بسیار مهم تر از ابراز واقعی خودت و صادق بودن با خودته .

۱۳:بازداری عاطفی

این باور که باید بیان احساسات خودتونو کنترل کنید وگرنه دیگران شمارو طرد یا از شما انتقاد میکنن .

۱۴:منفی نگری

باور فراگیر مبنی بر اینکه خبر های منفی زندگی بیشتر از خبر های مثبته ، همراه با انتظارات منفی برای آینده .

۱۵:استاندارد های بیش از حد

این باور که شما باید بهترین باشید و همیشه برای کامل و بی نقص بودن تلاش کنید و یا اینکه باید از اشتباه کردن اجتناب کنید .

۱۶:تنبیه

اعتقاد به اینکه افراد باید به دلیل اشتباهات یا کاستی های خودشون به شدت تنبیه بشن .

۱۷:استحقاق

این اعتقاد که شما از دیگران خاص تر یا مهم تر هستین و مجبور نیستین مثل بقیه از قوانین پیروی کنین .حتی اگر تاثیر منفی روی دیگران داشته باشه همچنین می‌تونه به صورت تفکر اغراق آمیز روی برتری داشتن نسبت به قدرت یا کنترل هم ظاهر بشه .

۱۸:خود کنترلی نا کافی یا خود انضباطی ناکافی

این حس که نمیتونید به اهداف خودتون برسید به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های تکراری یا خسته کننده باشه و شما نمیتوانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر میشه مقاومت کنید .

حالت های طرحواره:

تشکیل طرح‌واره‌های شکل نگرفته در زندگی شما ادامه داره عدم پاسخ‌گویی به نیازهای شما در دوران بزرگسالی باعث فعال‌سازی طرح‌واره‌ها می‌شه. نتیجه فعال‌شدن طرح‌واره‌ها، به‌وجوداومدن احساسات منفی مانند غم و عصبانیته. افراد برای مقابله و رویارویی با احساسات منفی از راهکارهای مختلف استفاده می‌کنن. این راهکارها همون سبک‌های مقابله‌ای هستن. با فعال‌شدن طرحواره، استفاده از سبک مقابله‌ای شروع شده و ذهنیت‌های طرح‌واره‌ای تشکیل می‌شه.

حالت های کودک

کودک آسیب پذیر:

احساس تنهایی ، انزوا ، غمگینی ، درک نادرست ، معیوب، محروم، مضطرب، نگران ، ترسیده، نا امید ، درمانده ، بی هدف ، طرد شده، بد بین و…

کودک عصبانی:

به دنبال بر آورده نشدن نیاز های اصلی عاطفی که کودک آسیب پذیر به شدت احساس عصبانیت ، خشم و ناامیدی می‌کنه.

کودک تکانشی یا بی انضباط:

بر اساس امیال یا انگیزه های غیر اصلی به شیوه ای خودخواهانه یا کنترل نشده عمل می‌کنه تا راه خودشو طی کنه .وقتی خواسته ها یا انگیزه های غیر اصلی برآورده نمیشن به شدت احساس خشم عصبانیت ناامیدی و بی تابی می‌کنه .

کودک شاد:

احساس می‌کنه دوست داشتنی ، راضی ، متصل با نیاز های برآورده شده، محافظت شده، پذیرفته شده، ارزشمند، ایمن ، سازگار و خوش بین هست .

حالت های مقابله

تسلیم:

به خاطر ترس از درگیری یا طرد شدن، مطیع و تایید جو و خود تحقیرکننده در برابر دیگران عمل می‌کنه و سواستفاده یا رفتار بد رو تحمل می‌کنه .نیاز های خودشو برای دیگران بیان نمیکنه ،افرادی رو انتخاب میکنه یا رفتار هایی رو انجام میده که مستقیما با طرحوارش مطابقت دارن .

اجتناب:

نیاز ها و احساسات خودشونو نادیده میگیرن از نظر عاطفی از مردم فاصله میگیرن احساس گوشه گیری و انزوا دارن فعالیت هایی که برای آروم کردن خودشون انجام میدن یا به صورت اجباریه یا بیش از حد انجامش میدن .

جبران بیش از حد :

رفتار بیش از حد بزرگ ، پرخاشگر، مسلط ،رقابتی، متکبر ،مغرور تحقیر کننده ، بی ارزش ، بیش از حد کنترل شده ، سرکش ، توجه جویانه داره.

این احساسات یا رفتار ها در اصل باید برای جبران یا ارضای نیاز های اصلی برآورده نشده ایجاد شده باشه .

نتیجه :

طرحواره‌ها، باورهای ناهشیار و ناسازگار دربارهٔ خودمون، دیگران و دنیا هستن که انقدر برامون واقعی و بدیهی‌ هستن که اونا رو واقعیت محض میدونیم و افسار افکار و هیجانات و رفتارهای ما رو در دست می‌گیرن و باعث آشفتگی و نارضایتی در روابط عاطفی و بین فردی و شغلی میشن . با تشکر که تا انتهای مقاله طرحواره چیست و انواع اون در کنار ما بودین.

منابع:
دکتر رضا مولودی

برای اینکه خیلی بهتر بتونی تله های شخصیتیتو تشخیص بدی بهت توصیه میکنم این دوره ی بی نظیر رو از دست ندی.

این دوره به همراه یک روان‌درمانگر متخصص تهیه شده که کلی اطلاعات مفید و کاربردی برات داره.پس:

مسترکلاس طرحواره هارو رایگان شروع کن(کلیک کن)