طرحواره چیست؟
شاید شما اسم طرحواره رو شنیده باشید . ولی این مفهوم به چه معنیه و در روانشناسی چه کاربردی داره؟
امروز میخوایم دربارهی schema یا همون طرحواره ها صحبت کنیم .
احتمالا شما افرادی رو دیدین که توی زندگی خودشون مشکلات روانی خاصی ندارن ولی در باورشون نسبت به زندگی دچار بدبینی یا خوش بینی های افراطی هستن .
همینطور در روابط بین فردی اونطور که باید لذت نمیبرن و معمولا ارتباطشون با اطرافیان رضایت بخش و کامل نیست .تا اینکه متوجه میشن یک الگوی رفتاری اشتباه با دیگران رو هی دارن تکرار میکنن و نمیتونن اونو تغییر بدن . برای اینکه مفهوم این الگو های تکراری رو بهتر متوجه بشیم میتونیم از مثال نقشهی شهر کمک بگیریم .
تصور کنید برای رفتن به یک مقصد ما همیشه از یک مسیر خاص استفاده کردیم که اتفاقا مسیر پر خطر ، طولانی و اذیت کننده ای هم بوده . ولی ما فقط همین یک مسیر رو بلدیم در حالی که اگر نقشه ی دقیق تری رو ببینیم شاید متوجه بشیم که مسیر های دیگه ای هم برای رسیدن به مقصد وجود داره ولی ما تا حالا باهاش آشنا نبودیم .
طرحواره ها شبیه به همین مسیر های تکراری در حرکتمون هستن که از وجودشون آگاه نیستیم ولی انتخاب های زندگی مارو خود به خود تعیین میکنن .
طرحواره ها چطور شکل میگیرن؟
اول ببینیم طرحواره ها چطور در ذهن ما شکل میگیرن و ثبت میشن؟
همه ی انسان ها پنج نیاز اساسی در کودکی دارن که عبارتاند از: امنیت ، استقلال ، ابراز نظر، بازی و نیاز به محدودیت .
تجربه ی برطرف کردن نیاز های ما در دوران کودکی معمولا با یک هیجان شدید مثل شادی زیاد یا عصبانیت زیاد همراه میشه و در حافظه ی ما جایگاه پررنگی رو به خودش اختصاص میده . حالا این نیاز ها یا به صورت درست و به اندازه برطرف میشن یا اینکه ناکام میمونن و یا بر عکس بیشتر از حد نیاز بهشون توجه داده میشه .
چگونگی برخورد ما با نیاز هامون باعث میشه یک الگوی ثابت و تکراری در ذهن ما شکل بگیره جوری که در سال های بعد هر زمان که در موقعیت مشابه تجربیات کودکی قرار بگیریم ، دوباره همون احساسات در ما بر انگیخته میشه و تقریبا همون رفتار هارو انجام میدیم .
برای مثال ما وقتی در دوران کودکی با کسب نمره های خوب درسی موجب خوشحالی والدینمون شدیم این الگو در ما شکل میگیره که برای جلب شادی دیگران باید دستاورد های چشمگیری از خودمون نشون بدیم یا زمانی که نسبت به موضوعی شکایت و اعتراض داشتیم و کسی به اعتراض ما بها نداده در موقعیت مشابه هم از ابراز نارضایتی و اعتراض دوری میکنیم . و به این شکل در واقع تلاش میکنیم تا با بی مهری و بی توجهی اطرافیان مواجه نشیم .
جالب اینجاست که حتی اگر در بزرگسالی از این رفتار های خودمون ناراضی باشیم و به طور منطقی بدونیم که داریم رفتار اشتباهی انجام میدیم ولی نمیدونیم چرا در اون موقعیت ها فراموش میکنیم رفتار درست چیه؟! با اینکه الان بزرگ شدیم و میدونیم چه رفتاری بیشتر برای ما مفیده ولی بازم نمیتونیم انجامش بدیم .
پس طرحواره یا اسکیما همون الگوهاییه که رفتار مارو در موقعیت مشابه کنترل میکنه و علتش هم اینه که باور ها و برداشت های ما در مواقع تنش دار با حافظه هیجانی ما ادغام شده بود
آقای جعفری یانگ (Jeffrey young) نظریه پرداز طرحواره درمانی هست و تکنیک های مختلفی رو در این رویکرد معرفی کرده .
چرا از اصطلاح طرحواره درمانی استفاده میکنیم؟
سوال اینجاست که مگه طرحواره ها نیاز به درمان دارن؟ در واقع بسیاری از طرحواره ها کاملا سازگار و مفید هستن و به زندگی ما کمک میکنن مثل ابراز محبت به دیگران یا قدردانی از اطرافیان و یا حتی احساس شرم نسبت به رفتار های اشتباه .
ولی همونطور که اشاره شد گاهی به علت رفتار هایی که باعث شده پاسخ نامناسبی به نیاز های ما داده بشه یعنی ناکام موندن و توجه بیش از حد ، در ذهن ما الگو های نامناسبی شکل میگیرن که این دفعه بهشون میگیم طرحواره ناسازگار اولیه یا به اختصار( EMS).
پس طرحواره درمانی برای اصلاح و بهبود طرحواره ی ناسازگار اولیه هست . و نه همه ی طرحواره های شکل گرفته در دوران گذشته.
شاید در نگاه اول تغییر چنین الگوهای ذهنی ساده به نظر بیاد ولی از اونجایی که این الگو با هیجان های اصلی مثل خشم ، ترس ، شادی ، و غم در ارتباط هستن درمانشون ممکنه ماه ها طول بکشه .
طرحواره درمانی معمولا مناسب افرادی هست که از روان درمانی های شناختی_رفتاری نتیجه نگرفتن و مشکلاتشون در ارتباط با اطرافیان ، همکاران، اعضای خانواده ، و سایر موقعیت هایی نمایان میشه که شیوه های ارتباطی به درستی عمل نمیکنن.
همچنین این درمان برای کسایی مناسبه که دارای مشکلات مبهم و نا مشخصی هستن و یک الگوی ناسازگار رو چند بار در زندگی خودشون تکرار میکنن . از طرفی شاید اینطوری به نظر برسه که یک زندگی معمولی دارن اما خودشون از یک نارضایتی مزمن و همیشگی رنج بردن .و در صدد تغییر بنیادی رفتارشون هستن . شاید اگر بگم این درمان برای اختلال های شخصیت یکی از بهترین درمان هاست اغراق نکردم .
مراجعه برای این نوع درمان معمولا در بزرگسالی هست و کار روی کودک و نوجوان هنوز در دست بررسی هست .
تکنیک هایی که در این نوع درمان به کار میرن تا حدی بر اساس درمان شناختی_رفتاری هست . ولی بیشتر روی بازسازی با نیاز های دوران کودکی و همدلی با بخش های آسیب دیده شخصیت ماست که درست به یادشون نمیاریم. تا الان هجده طرحواره ناسازگار اولیه در انسان شناخته شده .
هجده طرحواره ناسازگار اولیه:
۱:محرومیت عاطفی
باور و انتظاری که میگه نیاز های اولیه شما هرگزبرآورده نمیشه این طرحواره این حس رو ایجاد میکنه که هیچ کس نمیتونه به شما کمک یا از شما مراقبت کنه یا اینکه شمارو راهنمایی کرده و یا با شما همدردی داشته باشه .
۲:رها شدگی
باور و انتظار اینکه دیگران شمارو ترک میکنن ، غیر قابل اعتماد هستن ، روابطی که دارید شکننده و بی دوام هست، از دست دادن چیزایی که دوست دارید اجتناب ناپذیره، و در نهایت تنها میمونید.
۳:بی اعتمادی _ بد رفتاری
باور به اینکه دیگران با شما بد رفتاری کرده و از شما سو استفاده میکنن ، شمارو کنترل میکنن، افرادی خود خواه هستن، یا به دنبال صدمه زدن به شما و استفاده از شما برای منافع خودشون هستن و نباید به اونها اعتماد کرد .
۴:نقص و شرم
باور به اینکه شما معیوب یا آسیب دیده هستید ، دوست داشتنی نیستید و بنابراین طرد خواهید شد .
۵:انزوای اجتماعی
احساس فراگیر تنهایی همراه با احساس بیگانگی از دیگران
۶:آسیب پذیری
این احساس که دنیا مکانی خطرناک هست ، فاجعه میتونه در هر زمانی اتفاق بیوفته و شما تحت تأثیر چالش های پیش رو قرار میگیرید .
۷:وابستگی _ بی کفایتی
این باور که شما قادر به تصمیم گیری برای خودتون نیستید ، قضاوتتون ناقصه و باید به دیگران کمک کنید .
۸:خود تحول نیافته
این احساس که شما هویت یا فردیت مستقلی جدا از دیگران ندارید .
۹:شکست
انتظار شکست یا اعتقاد بر اینکه نمیتونید به اندازه کافی خوب عمل کنید .
۱۰:اطاعت
این باور که باید تسلیم کنترل دیگران بشید در غیر این صورت تنبیه یا طرد میشید .
۱۱:ایثار یا از خود گذشتگی
اعتقاد بر اینکه باید به طور داوطلبانه نیاز هاتونو به خاطر دیگران رها کنید تا حدی که از حالت نرمال خارج میشه .
۱۲:تایید طلبی
این حس که تایید ،توجه و به رسمیت شناخته شدن بسیار مهم تر از ابراز واقعی خودت و صادق بودن با خودته .
۱۳:بازداری عاطفی
این باور که باید بیان احساسات خودتونو کنترل کنید وگرنه دیگران شمارو طرد یا از شما انتقاد میکنن .
۱۴:منفی نگری
باور فراگیر مبنی بر اینکه خبر های منفی زندگی بیشتر از خبر های مثبته ، همراه با انتظارات منفی برای آینده .
۱۵:استاندارد های بیش از حد
این باور که شما باید بهترین باشید و همیشه برای کامل و بی نقص بودن تلاش کنید و یا اینکه باید از اشتباه کردن اجتناب کنید .
۱۶:تنبیه
اعتقاد به اینکه افراد باید به دلیل اشتباهات یا کاستی های خودشون به شدت تنبیه بشن .
۱۷:استحقاق
این اعتقاد که شما از دیگران خاص تر یا مهم تر هستین و مجبور نیستین مثل بقیه از قوانین پیروی کنین .حتی اگر تاثیر منفی روی دیگران داشته باشه همچنین میتونه به صورت تفکر اغراق آمیز روی برتری داشتن نسبت به قدرت یا کنترل هم ظاهر بشه .
۱۸:خود کنترلی نا کافی یا خود انضباطی ناکافی
این حس که نمیتونید به اهداف خودتون برسید به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های تکراری یا خسته کننده باشه و شما نمیتوانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر میشه مقاومت کنید .
حالت های طرحواره:
تشکیل طرحوارههای شکل نگرفته در زندگی شما ادامه داره عدم پاسخگویی به نیازهای شما در دوران بزرگسالی باعث فعالسازی طرحوارهها میشه. نتیجه فعالشدن طرحوارهها، بهوجوداومدن احساسات منفی مانند غم و عصبانیته. افراد برای مقابله و رویارویی با احساسات منفی از راهکارهای مختلف استفاده میکنن. این راهکارها همون سبکهای مقابلهای هستن. با فعالشدن طرحواره، استفاده از سبک مقابلهای شروع شده و ذهنیتهای طرحوارهای تشکیل میشه.
حالت های کودک
کودک آسیب پذیر:
احساس تنهایی ، انزوا ، غمگینی ، درک نادرست ، معیوب، محروم، مضطرب، نگران ، ترسیده، نا امید ، درمانده ، بی هدف ، طرد شده، بد بین و…
کودک عصبانی:
به دنبال بر آورده نشدن نیاز های اصلی عاطفی که کودک آسیب پذیر به شدت احساس عصبانیت ، خشم و ناامیدی میکنه.
کودک تکانشی یا بی انضباط:
بر اساس امیال یا انگیزه های غیر اصلی به شیوه ای خودخواهانه یا کنترل نشده عمل میکنه تا راه خودشو طی کنه .وقتی خواسته ها یا انگیزه های غیر اصلی برآورده نمیشن به شدت احساس خشم عصبانیت ناامیدی و بی تابی میکنه .
کودک شاد:
احساس میکنه دوست داشتنی ، راضی ، متصل با نیاز های برآورده شده، محافظت شده، پذیرفته شده، ارزشمند، ایمن ، سازگار و خوش بین هست .
حالت های مقابله
تسلیم:
به خاطر ترس از درگیری یا طرد شدن، مطیع و تایید جو و خود تحقیرکننده در برابر دیگران عمل میکنه و سواستفاده یا رفتار بد رو تحمل میکنه .نیاز های خودشو برای دیگران بیان نمیکنه ،افرادی رو انتخاب میکنه یا رفتار هایی رو انجام میده که مستقیما با طرحوارش مطابقت دارن .
اجتناب:
نیاز ها و احساسات خودشونو نادیده میگیرن از نظر عاطفی از مردم فاصله میگیرن احساس گوشه گیری و انزوا دارن فعالیت هایی که برای آروم کردن خودشون انجام میدن یا به صورت اجباریه یا بیش از حد انجامش میدن .
جبران بیش از حد :
رفتار بیش از حد بزرگ ، پرخاشگر، مسلط ،رقابتی، متکبر ،مغرور تحقیر کننده ، بی ارزش ، بیش از حد کنترل شده ، سرکش ، توجه جویانه داره.
این احساسات یا رفتار ها در اصل باید برای جبران یا ارضای نیاز های اصلی برآورده نشده ایجاد شده باشه .
نتیجه :
طرحوارهها، باورهای ناهشیار و ناسازگار دربارهٔ خودمون، دیگران و دنیا هستن که انقدر برامون واقعی و بدیهی هستن که اونا رو واقعیت محض میدونیم و افسار افکار و هیجانات و رفتارهای ما رو در دست میگیرن و باعث آشفتگی و نارضایتی در روابط عاطفی و بین فردی و شغلی میشن . با تشکر که تا انتهای مقاله طرحواره چیست و انواع اون در کنار ما بودین.
برای اینکه خیلی بهتر بتونی تله های شخصیتیتو تشخیص بدی بهت توصیه میکنم این دوره ی بی نظیر رو از دست ندی.
این دوره به همراه یک رواندرمانگر متخصص تهیه شده که کلی اطلاعات مفید و کاربردی برات داره.پس:
نظرات دانش آموختگان مقاله
سلام و وقت بخیر ب همه ی عزیزان من دانشجوی روانشناسی هستم و یکبار استاد راجب طرحواره ها خیلی کلی و ساده واسمون گفت ک خیلی اشتیاق درمن ایجاد کرد ک ب سمت این موضوع برم و بیشتر راجبش بدونم ک دیدم هاوین عزیزم هم مقاله دراین مورد هم پادکست و هم دوره ی کاملش رو برامون گذاشته ک دوره اش رو ب تازگی خریدم و امروز شروع کردم ب دیدن و مقاله رو ک خوندم خیلی ساده و کامل همه چیزو خلاصه برامون گفته و دوره ی طرحواره که کامل ترینه و مبحث طرحواره رو کامل برای ما جمع کرده و نیازی به هیچ منبع دیگه ای نداریم❤️❤️❤️
واقعا از خوندن این مقاله لذت بردم عالی همه چیزو توضیح داده بود و ای کاش ک کسایی ک این مقالع رو میخونن و صاحب کودک هستند تلاش کنند ک جوری با فرزندانشون برخورد کنن ک اینقدر درکودکی اسیب در وجود انها شکل نگیره و بزرگسالی اونا با یک روح و روان اسیب دیده نباشهه❤️
جالب و مفید بود اینکه ما بدونیم خیلیاز رفتارای ناخپدآگاهمون که گاهی دلیل براش پیدا نمیکنیم ریشه در چه چیزی داره یا اینکه رفتار اطرافیانون رو تخلیل کنیم و بفهمیم دلیل خیلی از رفتار های اونعا به چه دلیل هستش و اینکه درس بگیریم برای آیندگانمون مفید عمل کنیم تا اونها درگیر طرحواره نشن و ریشه نکنه توی وجودشون. و اینکه بفهمیم که باید برای بهتر شدن سلامت روحی و روانی و برطرف کردن خیلی از اشتباهات ناخواسته باید تلاش کنیم
ممنونم به خاطر مقاله مفیدتون
منم توی دوره طرحواره شرکت کردم🤝🏻💙
سلام روزتون به خیر من هاوین رو خیلی وقته دنبال می کنم . خیلی به حرف ها و صحبت هاش در زمینه استقلال زنان اعتقاد دارم . خودم دوره ورکشاپ پازل علاقه و دخترمتخصص رو ثبت نام کردم . روان رنجوری هایی که تو خونه با والدین مون دست و پنجه نرم کردیم باهاش باید یه جا درمان بشه . هاوین میتونه اونجا باشه به قول خودشون “اینجا یه تیم هواتو داره🌿🌤”
سلام سارا عزیزم، خیلی خوشحالم که برای رشد و آگاهیت مدرسه هاوین رو انتخاب کردی، همراهیت باعث دلگرمی تیم هاوین هست 💛
این مقاله و دوره طرحواره ها عالیییییی بود هاوین جان. ازت ممنونم
سلام ممنون از مقاله خوبتون .
بسیار مفید بود و ی راهنما در واقع برای کسی که بخواد سراغ این موضوع بره و بیشتر باهاش اشنا بشه .
یه نکته خیلی مهم در طرحواره ها اینه که من فکر میکنم هر انسانی خودش باید برسه به این نتیجه که آره…من یه مشکلی دارم که نمیدونم چیه. پس میرم پیش کسی که آگاهه به این مشکل و ازش کمک میگیرم تا حلش کنم!
ما تا به این مرحله نرسیم و نپذیریم که واقعیته دردناکه زندگیمون اینه که دچار طرحواره x هستیم، هیچکسی، هیچ مقاله ایی و هیچ نیرویی نمیتونه کمکمون کنه رهاشیم ازش!
ممنون از شما که بطور تخصصی دارید روی این موضوع کار میکنید. من دوره طرحواره رو ثبت نام کردم و واقعا ازتون ممنونم چون خیلی وقت بود دنبال بیشتر دونستن بودم و امکان رفتن به مشاوره رو هم نداشتم هرچندکه مشاور خوبی هم نمیشناختم.
تیم موفق هاوین، بدرخشید چون همیشه🌱👌🏻
موضوع طرحواره ها موضوع جالبی است و بنظرم لازم است همه در این باره بدونن و بیشتر از علت فتارهاشون در شرایط مختلف آگاه بشوند.
هاوین عزیز ممنون از مطلب خوب و آموزندتون
من کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید رو خوندم و به تله های زندگیم تقریبا آگاه شدم اما توی کتاب راجع به درمان زیاد راهنمایی نکرده ، امیدوارم این دوره بتونه کمک کننده باشه
عالی
تا حالا چیزی راجب طرحواره ها نشنیده بودم و موضوع برام تازگی داشت .
من قبلا در مورد طرحواره ها مطالعه داشتم الان دوست دارم بیشتر یاد بیرم چطوری باهاشون زندگی کنم. برای همین توی مدرسه ی هاوین ثبت نام کردم.
خیلی زیبا و آموزنده بود. بسیار مشتاقم که در کلاس طرحواره ها بیشتر راجع بهش یادبگیرم.
به نظرم خیلی جالب این توضیحات، من خیلی هاش رو در خودم پیدا مردم و با دوره میرم برای بیشتر شناختن اون ها. ممنونم هاوین
چقدر خوب نمیدونستم که خودم درگیر کلی از این طرحواره ها هستم و کلی آسیب بخودم رساندم
من خیلی علاقه به مطالعه ی کتاب های روانشناسی و رواندرمانی دارم … ولی تاحالا به موضوع طرحواره ها برخورد نکرده بودم … خیلی برام جالب بود .. و از نظر من این نوع مقاله ها خیلی خوب هستن … هم اطلاعات بیشتر میشه هم اینکه ممکنه ندونیم بعضی از رفتاراتمون ناشی از چه چیز هایی هست و شاید بتونه کمکی بکنه … در کل خیلی ممنون از تیم هاوین ❣
خیلی کوتاه و ساده و مفید،
اشنایی قبلی من با ارکیتایپهای یونگ بود، الان خیلی دوست دارم در رابطه با اقای جفری یانگ بیشتر بدونم.
چقدر این طرح واره ها میتونه مفید باشه و وقتی من مقاله رو خوندم متوجه شدم که ممکنه تو دسته کودک آسیب پذیر باشم.
خیلی خوشحالم ک مسترکلس طرحواره رو ثبت نام کردم .واقعا فک نمیکردم انقدر کامل و با جزئیات بخواید بهش بپردازید اما توی این مقاله هم به جزئیات توجه شده و این کیفیت کار رو نشون میده
واقعا تیم هاوین تکه
سلام محدثه جانم، خیلی خوشحالم که محتوای به اشتراک گذاشته شده تونسته در مسیر رشدت بهت کمک کنه 🌻
امروز به عنوان هدیه روز دختر این طرح رو تهیه کردم برای خودم . مرسی از تیم خفنتون و آموزش خفنتون🤍
خیلی قشنگ و مفید بود این مقاله، منتظر مقاله های جدید هستم😍
مطلب مفید و آگاهی بخش
متاسفانه به این موضوع تا به الان توجه کمی شده و بسیاری از مشکلات رفتاری اطرافیانمون به خاطر تله هاشون بوده.
ممنون که به این موضوع بسیار مهم توجه شده.
از اینکه با این مقاله آموزشی ما دختران را نسبت به خودمون آگاه میکنید یک دنیا متشکرم
چه عالی!
امروز مستر کلی طرحواره ثبت نام کردم و خیلی بابتش خوشحالم
مرسی از مدرسه هاوین 🫶🏻
سلام مهسا جانم، خیلی خوشحالم که برای رشد و آگاهی خودت تلاش میکنی، همراهی دختران آگاهی مثل تو باعث افتخار تیم هاوین هست💛